Het jaar van het Kasteel 2005

Koningin Beatrix heeft vandaag (15 april 2005) het officiële startsein gegeven voor het Jaar van het Kasteel 2005. Dat gebeurde in kasteel Nederhemert in de Bommelerwaard. Een passende plek want het gebouwencomplex dat in de Tweede Wereldoorlog werd vernield door een grote brand, is het meest recente gerenoveerde kasteel in Nederland.

Het jaar 2005 is uitgeroepen tot themajaar "Jaar van het Kasteel". Aanleidingen hiertoe zijn het 60-jarig bestaan van de Nederlandse Kastelenstichting en het 20-jarig bestaan van de Kastelenstichting Holland en Zeeland.

Het wordt een heel bijzonder jaar waarin het Nederlands kasteel en de historische buitenplaats in de schijnwerpers staan.

Alle kastelenstichtingen en -verenigingen in Nederland zullen zo gezamenlijk het kasteel op de kaart zetten.

Aandachtspunten tijdens het themajaar zijn:
- het behoud van de belangrijke samenhang tussen het kasteel of de buitenplaats en zijn cultuurhistorische omgeving;

- de kwetsbaarheid van kastelen, buitenplaatsen en historisch groen;

- de vergroting van de kennis over kastelen, buitenplaatsen en hun geschiedenis;

- de stimulering van belangstelling voor de cultuurhistorische waarde van de Nederlandse kastelen en historische buitenplaatsen.


Kastelen en buitenplaatsen worden in Nederland, tot op de dag van heden, door het grote publiek geassocieerd met aanzienlijke bewoners, zo niet met adellijk bezit. De band die een adellijke familie al generaties lang met haar huis heeft, zou een totaal andere zijn dan die elke willekeurige bewoner voelt met zijn of haar (nieuwbouw-)huis.

De directe zorg voor het kasteel/de buitenplaats, de emotionele waarde ervan, de plannen om het ook voor de toekomst veilig te stellen zijn stuk voor stuk aspecten van een wooncultuur die vrijwel iedereen in verband brengt met de adel.

‘We willen het Nederlandse publiek wijzen op dit soort prachtige cultuurhistorische gebouwen’, verklaart directeur J. Kylstra van de Nederlandse Kastelenstichting (NKS) de noodzaak voor het themajaar. ‘Veel mensen weten niet wat een kasteel precies is. Via een educatief programma, voorstellingen met muziek en middeleeuws eten, open dagen en nog veel meer dingen willen we de kennis over ons kasteelverleden verbeteren.’


Een kasteel, zo legt Kylstra uit tijdens een rondleiding door het gebouwencomplex van het Kasteel Nederhemert aan een afgedamde zijarm van de Maas, heeft twee functies. Het dient als woning en beschikt over verdedigingswerken.

Kasteel Nederhemert wordt straks niet bewoond. De vertrekken gaan functioneren als kantoorruimte en als trouwlocatie voor de gemeente Zaltbommel. Belangstellenden kunnen regelmatig een kijkje nemen tijdens open dagen.

Decennia was het kasteel Nederhemert een ruïne. Pas in 2001 werd begonnen aan de restauratie. Die kostte 6,1 miljoen euro en werd onlangs afgerond. De NKS en de andere organisaties die zich bezighouden met kasteelbehoud, zijn alweer bezig met nieuwe projecten.

Daarbij lopen ze nogal eens tegen problemen op. ‘De economie speelt al jaren een belangrijkere rol dan ons cultuurgoed’, vindt Kylstra. ‘Dat zie je terug in bestemmingsplannen, waarbij men vaker dan ons lief is nauwelijks rekening houdt met kastelen.

Kastelen leggen het te vaak af tegen oprukkende industrieterreinen en wegen.’ De kasteelbeschermster steekt wat dit betreft de hand ook in eigen boezem. ‘Wij van de monumentenzorg zijn veel te keurig.

Soms kan het goed zijn om wat steviger actie te voeren, net als de milieuorganisaties. We moeten ons maar eens vastketenen aan een kasteelhek.’

Met naar schatting ongeveer 2300 kastelen was Nederland ooit het dichtstbekasteelde land ter wereld. Het erfrecht speelde daarbij een grote rol. Waar een kasteel in andere landen na de dood van de eigenaar overging in handen van de oudste zoon, werd het eigendom in Nederland verdeeld onder meerdere erfgenamen. ‘In sommige delen van het land stonden de kastelen op een bepaald moment op steenworpen van elkaar opgesteld’, weet Kylstra.

Anno 2005 zijn de meeste van deze kastelen en kasteeltjes vervallen en bedekt met een dikke laag grond. De NKS gaat er vanuit dat er nog ongeveer driehonderd kastelen over zijn in Nederland. ‘We hebben ongeveer 260 kasteeladressen waarbij we weten dat er iets gebeurt’, zegt Kylstra. ‘De variatie is enorm. Van theeschenkerijen tot complete musea.’

Authentieke kastelen zijn er nauwelijks in Nederland. Vrijwel alle gebouwen zijn gedurende de eeuwen steeds aangepast aan de eisen van de tijd. En kasteelheren zijn een vrijwel uitgestorven fenomeen. Onderzoek in Limburg wees een paar jaar geleden uit dat nog ongeveer 5 procent van de kasteeleigenaren adellijk bloed heeft. Volgens Kylstra is het onduidelijk hoeveel échte kasteelheren er nog zijn in heel Nederland. ‘Daar is nooit onderzoek naar gedaan. In 2006 gaan we dat alsnog doen met hulp van de Universiteit in Leiden.’


Alle informatie over de activiteiten in Het Jaar van het Kasteel zijn te vinden via www.jaarvanhetkasteel.nl. De evenementenkalender is ook per provincie te raadplegen.


Wil je meer weten over Kastelen in Nederland bezoek dan één van de onderstaande websites:

Op de site Ontdek een Kasteel zijn alle kastelen in Nederland overzichtelijk in kaart gebracht.
Bezoek de site en maak kans om een gratis weekendje voor twee personen op een Zuid-Limburgs kasteel.


Nederlandse Kastelenstichting (NKS)
Het doel van de NKS is het bevorderen van het behoud van de in Nederland gelegen kastelen en historische landhuizen, alsmede de overblijfselen van kastelen en landhuizen (boven en onder de grond) die van belang zijn uit het oogpunt van monumentenzorg, natuurbescherming of landschapsschoon.

Overzicht toekomstige themajaren monumenten
Voor een overzicht van de toekomstige themajaren en de themajaren uit het verleden kunt u kijken op de website van de Stichting Nationaal Contact Monumenten: www.stichtingncm.nl . Onder het kopje Agenda staat de Landelijke Agenda Themajaren vermeld.

Stichting Limburgse Kastelen
Limburg is een kastelenprovincie bij uitstek. De Stichting Limburgse Kastelen zet zich in voor het behoud van de Limburgse kastelen in hun historische context. Tevens draagt de stichting zorg voor de behartiging van de belangen van de Limburgse kastelen binnen hun landschappelijke omgeving.

Op de website Stichting Limburgse Kastelen vindt u informatie over de Stichting, en gegevens van alle kastelen en landhuizen in Limburg. De Stichting Limburgse Kastelen houdt u ook op de hoogte van actuele ontwikkelingen op kastelengebied.

Kastelenstichting Holland en Zeeland
De stichting ijvert voor de instandhouding van de in de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Zeeland aanwezige kastelen of overblijfselen daarvan en historische buitenplaatsen met de daarbij behorende inventaris en omgeving.

Voor meer informatie bezoek de website www.kastelenhollandzeeland.nl